लेख रचना
मिडिया ट्रान्स्परेन्सी बडापत्र
आउँदैछ
प्रेसले आफ्नो छवी सुधार्नु आवश्यक
-जेफ लोभिट
भ्रष्टाचार, आर्थिक स्वार्थ र माफियाको सिकार प्रेसलाई
दरिलो र भरपर्दो नबनाइ भएको छैन ।
पत्रकारहरू जब शक्तिकेन्द्रहरुलाई पछ्याउने प्रयास
गर्छन् तब राजनीतिक तथा व्यापारिक स्वार्थ भएका मानिसहरूबाट उनीहरू
पीडित र प्रताडित हुन्छन्, कहिलेकाहीँ त उनीहरुको ज्यान पनि जान्छ
।
फोर्ब म्यागजिनको रुसी संस्करणका सम्पादक पाउल क्लेबिनिकोभको
९ जुनमा हत्या कसले गर्यो भन्ने अझै स्पष्ट भएको छैन, तैपनि उनको
मृत्युमा शक्तिशाली व्यापारिक स्वार्थहरूको हात भएको अनुमान छ ।
भ्रष्टाचारको अनुसन्धान गर्ने पत्रकारहरूको लागि सबैभन्दा
खतरनाक देशहरूको सूचीमा कोलम्बिया र फिलिपिन्ससँगै रुस पनि आउँछ
। पत्रकारहरूको सुरक्षासँग सरोकार राख्ने समिति कमिटी टु प्रोटेक्ट
जर्नलिस्टस् को रिपोर्टअनुसार सन् २००३ मा ३६ जना पत्रकारहरू उनीहरूको
व्यवसायिक जिम्मेवारी पालन गर्नाको कारणले मारिएका थिए । युद्धक्षेत्रभन्दा
बाहिर मारिएका १७ जना पत्रकारहरूमध्ये सात जना पत्रकार भ्रष्टाचारको
रिपोर्ट गरेको कारणले मारिएको विश्वास गरिन्छ ।
न्यु एज अखबार र बीबीसीको बंगाली सेवाको लागि समाचार
पठाउने र धेरैजसो भ्रष्टाचारको बारेमा समाचार लेख्ने बंगलादेशका
पत्रकार मानिक चन्द १५ जनवरीमा बम आक्रमणमा मारिएका थिए । मोजाम्बिकमा
कार्यरत खोजीपत्रकार कार्लोस अल्बर्र्टो कार्र्डोसो सन् २००० मा
त्यहाँको सबैभन्दा ठूलो ऐतिहासिक बैँक भ्रष्टाचारको अनुसन्धान गर्दा
मारिएका थिए ।
पत्रकारहरूको सुरक्षा पत्रकारिता तालिमको एउटा महत्वपूर्ण
पक्ष हुनुपर्छ । यसको तार्त्पर्य हो सकेसम्म टिममा काम गर्नु बेस
हुन्छ र भ्रष्टाचारको बारेमा अनुसन्धान गर्दा सहकर्मी पत्रकारहरूलाई
एकअर्काको कामको जानकारी दिनर्ुपर्छ । फिलिपिन्सको खोज पत्रकारिता
केन्द्रले राष्ट्रपति एस्ट्राडाको भ्रष्टाचारको पोल खोल्ने काममा
ठूलो भूमिका खेलेको थियो । यो काम टिम बनाएर गरिएको थियो । यसले
एस्ट्राडामाथि महाअभियोग लगाउन सघायो र उनलाई सत्ताबाट हट्न बाध्य
गरायो ।
तर भ्रष्टाचारविरुद्ध मिडियाको प्रयासको सफलता मिडिया
बाहिरका तत्वहरुमाथि पनि भर पर्छ । मिडियाको सफलतामा यी तत्वहरूको
भूमिका हुन्छ :
प्रेस स्वतन्त्रता कानुनहरु,
विवेकशील, सबल, आत्मनिर्भर न्यायाधीशहरु,
आँटिला सरकारी अभियोक्ताहरु, कानुन व्यवसायीहरु,
व्यावसायिक सीपयुक्त इमान्दार प्रहरी र निजामती कर्मचारीहरु,
तथा
मिडियालाई र्सार्वजनिक पहरेदार बन्न सघाउने वातावरण
।
कतिपय मिडिया मालिकहरूको पनि आफ्नै स्वार्थ हुन्छ
। यस्ता स्वार्थमा प्रायः सरकारर प्रशासनको पनि संलग्नता हुन्छ ।
धेरैजसो देशमा मिडिया मालिकहरु सत्तासीन राजनीतिक दलहरूको यति नजिक
हुन्छन् कि कुनै निर्णय सरकारले गरेको हो कि मिडिया मालिकले गरेको
हो भन्ने थाहा पाउन गाह्रो हुन्छ ।
सरकारले ऐनकानुनको सम्मान र समान रूपले पालन गर्नु
र र्सार्वजनिक सूचना सकेसम्म पारदर्शी ढंगले उपलब्ध गराउनु अति जरुरी
हुन्छ । मिडियाले निष्पक्ष ढंगले काम गर्नका लागि स्वार्थहरूको बीच
द्वन्द्वलाई घटाउने नीति र ऐनकानुनहरू तत्कालै ल्याउनुपर्छ ।
भ्रष्टाचारले गाँजेका मुलुकहरूमा मिडिया मालिकहरूले पत्रकारहरूको
परिश्रमिक (तलब स्केल), सम्पादकहरूको स्वतन्त्रता र खोजपत्रकारितालाई
दरो पार्न न्युजरुमलाई चाहिने पर्याप्त बजेटजस्ता विषयमा विचार विमर्शरछलफल
गर्नुपर्छ ।
मिडियाले आफ्नै छवि पनि संग्लो पार्नुपर्छ । दर्ुभाग्यवश
समाचार र लेखजस्ता सम्पादकीय सामग्री छाप्न (र नछाप्न पनि) का लागि
तथा अनैतिक कामका लागि नगद रकम (र आकर्ष अवसर, सेवा र सामान पनि)
लिने परिपाटी संसारभरि, खास गरी दक्षिणी तथा पर्ूर्वी युरोपका देशहरु
र ल्याटिन अमेरिकामा, व्याप्त छ । अन्तर्रर्ााटय जनसर्म्पर्क संघ,
(इन्टरनेसनल पब्लिक रिलेसन एसोसिएसन) ले ५४ देशमा गरेको र्सर्भेक्षणमा
यो कुरा स्पष्ट भएको हो ।
यो र्सर्वेक्षणमा पूर्वी युरोपका झण्डै दुई तिहाइ उत्तरदाताहरूले
पत्रकारहरुले सम्पादकीय सामग्री -समाचार र लेख) का लागि रकम लिनु
सामान्य कुरा हो भनी ठानेको पाइयो । दक्षिणी युरोप, अप्रिmका र पश्चिम
एशिया (मध्यपूर्व) मा पाँचजनामा दुई जना उत्तरदाताहरुले समाचार र
लेखहरू छाप्दा पैसाको लेनदेनले प्रभाव पारेको हुन्छ भन्ने विश्वास
गर्छन् ।
अन्तर्ष्ट्रिय जनसर्म्पर्क संघ र अन्य जनसर्म्पर्क
निकायहरूले अन्तर्ष्ट्रिय पत्रकार महासंघ, ट्रान्स्परेन्सी इन्टरनेसनल
र इन्टरनेसनल प्रेस इन्स्टिच्युटसँग मिलेर संचार पारदर्शिता बडापत्र
(मिडिया ट्रान्स्परेन्सी चार्टर) जारी गर्दैछ । यसमा जनसर्म्पर्क
र मिडियामा घूसको लेनदेनलाई निर्मूल पार्न स्पष्ट सिद्धान्त र नियमहरू
प्रस्तुत गरिनेछन् ।
यो नयाँ मिडिया ट्रान्स्परेन्सी बडापत्रमा उपहार लिने
कुरा तथा समाचार, लेख र विज्ञापनको विषयवस्तुबीच भिन्नतालाई स्पष्ट
पारिएको छ । मिडियालाई दरिलो र भरपर्दो बनाउनका लागि पत्रकार, प्रकाशक
तथा मिडिया मालिकहरूले यो बडापत्रलाई र्समर्थन, सहयोग र पालना गर्नु
आवश्यकता छ ।
स्रोतः इन्टरनेसनल हेराल्डबाट द काठमाडौँ पोष्टमा
अगस्ट २, २००४ मा पुनःप्रकाशित लेखको साभार अनुवाद
|
